рд╣िрди्рджी рдХा рдШрдЯрддा рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп : The declining empire of Hindi

Dr. Mulla Adam Ali
0

Hindi Day Special : The declining empire of Hindi

The declining empire of Hindi

рд╣िрди्рджी рдбे рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ : рд╣िрди्рджी рдХा рдШрдЯрддा рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп

рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рджेрд╢ рдХे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рдЬрд╣ां рдЕрдкрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдПрдХ рдз्рд╡рдЬ, рдПрдХ рдиिрд╢ाрди рд╡ рдПрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рджेрдиे рдоें рд╕ाрд╡рдзाрдиी рдмрд░рддी, рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рддो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрд╢ु рд╡ рдкрдХ्рд╖ी рднी рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ рджिрдП рдЧрдП, рдкрд░рди्рддु рднाрд░рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдЕрдкрдиी рдПрдХ рднाрд╖ा рд╣ो, рдЗрд╕ рдкрд░ рд╕рднी рдоौрди рд╕ाрдз рдЧрдП। рд╣рдордиे рд╣िрди्рджी рдХो рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдмрдиाрдиे рдХे рдмाрдЬाрдП рдЗрд╕े рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрдШ рдХी рдЕрд░्рдеाрдд рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдпाрдиि рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдХрд░ рдЗрддिрд╢्рд░ी рд╕рдордЭ рд▓िрдпा। рднाрд░рдд рдоें рдж्рд╡िрд╢ाрд╕рдХीрдп рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд рдХेрди्рдж्рд░ рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рд╡ рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕рд░рдХाрд░ें। рдЕрдм рдХेрди्рдж्рд░ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рддो рд╣िрди्рджी рдШोрд╖िрдд рд╣ो рдЧрдИ рдкрд░рди्рддु рднाрд░рдд рдХे 29 рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ 7 рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рднाрд╖ा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рд╣िрди्рджी рд╣ी рд╣ो। рдЕрднी рддрдХ рднाрд░рдд рдХे рдХेрд╡рд▓ 9 рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдиे рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै рддрдеा рдХेрд╡рд▓ рддीрди рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рддीрди рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдиे рд╣िрди्рджी рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рд╢ेрд╖ 17 рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣िрди्рджी рдХा рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рдмाрдд рдЕрд▓рдЧ рд╣ै рдХि рд╣िрди्рджी рд╕ंрдШ рдЕрд░्рдеाрдд рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдХिрддрдиी рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рднाрд╖ा рд╣ै। рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЕрдЧрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рд░рдХाрд░ी рдоंрдд्рд░ाрд▓рдпों рд╡ рд╡िрднाрдЧों рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯों рд╕े рдирдЬрд░ рд╣рдЯाрдХрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдХुрдЫेрдХ рдЬрдЧрд╣ों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдпрд╣ рдФрд╕рддрди рддीрд╕-рдЪाрд▓ीрд╕ рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।

рдХेрд╡рд▓ рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा 9 рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ं рджो рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣िрди्рджी рдЕрд╡рд╢्рдп рд░ाрдЬрдХाрдЬ рдХी рднाрд╖ा рд╣ै рддрдеा рдпрд╣ां рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдоाрдз्рдпрдо рднी рд╣िрди्рджी рд╣ी рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ां рдмाрдд рд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рднाрд░рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрдШ рдХी рднाрд╖ा рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдиा рд░рд╣े рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдХा рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╡ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो, рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рдЗрд╕рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рднी рд╕ंрдШ рдЕрд░्рдеाрдд рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдкрд░ рдбाрд▓ी рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрдШ рдХा рдпрд╣ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ोрдЧा рдХि рд╡рд╣ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдмрдв़ाрдП рд╡ рдЙрд╕рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░े, рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрдоाрд╕िрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕рднी рддрдд्рд╡ों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рд╕рдХे рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХिрдП рдмिрдиा рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдоें рдФрд░ рдЖрдард╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡िрдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рднाрд░рдд рдХी рдЕрди्рдп - рднाрд╖ाрдУं рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд░ूрдк, рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рдкрджों рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдФрд░ рдЬрд╣ां рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдпा рд╡ांрдЫрдиीрдп рд╣ो рд╡рд╣ां рдЙрд╕рдХे рд╢рдм्рдж-рднंрдбाрд░ рдХे рд▓िрдП рдоुрдЦ्рдпрддः рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рдФрд░ рдЧौрдгрддः рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рд╕े рд╢рдм्рдж рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕рдХी рд╕рдоृрдж्рдзि рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ें। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣िрди्рджी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╡ рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕ंрдШ рдЕрд░्рдеाрдд рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ै।

рдЕрдм рд╕ंрдШ рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕрдиुрдкाрд▓рдиाрд░्рде рдЕрдм рддрдХ рдХ्рдпा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдпा, рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рдЙрд╕рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХрд░рдиे рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।

рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╕рдж рдоें 14 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1949 рдХो рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рд╕ंрдШ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рд╣ोрдЧी। рд╕ंрд╡िрдзाрди 26 рдЬрдирд╡рд░ी 1950 рд╕े рд▓ाрдЧू рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдкрд░рди्рддु рд╣िрди्рджी рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рдЧрдпा рдХि рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╣िрди्рджी 15 рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рдЕрд░्рдеाрдд 26 рдЬрдирд╡рд░ी 1965 рд╕े рд▓ाрдЧू рдХी рдЬाрдП। рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ेрддु рднाрд░рдд рдХे рд░ाрдЬ्рдпों рдХो 'рдХ' 'рдЦ' рд╡ 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा। 'рдХ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрдд्рддрд░рдк्рд░рджेрд╢, рдмिрд╣ाрд░, рд╣рд░िрдпाрдгा, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рдЭाрд░рдЦрдг्рдб, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв, рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рд╡ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рд░ाрдЬ्рдп рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рджिрд▓्рд▓ी рд╡ рдЕрдг्рдбрдоाрди рддрдеा рдиिрдХोрдмाрд░ рдж्рд╡ीрдк рд╕рдоूрд╣ рд╕ंрдШ рд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡ рдкंрдЬाрдм рд░ाрдЬ्рдп рддрдеा рдЪंрдбीрдЧрдв, рджрдорди, рджीрд╡ рддрдеा рджाрджрд░ा рд╡ рдирдЧрд░ рд╣рд╡ेрд▓ी рд╕ंрдШ рд╢ाрд╕िрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдХो 'рдЦ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рддрдеा рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХो 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмाрд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдп рд╡ рдкांрдЪ рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХो 'рдХ' рд╡ 'рдЦ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ाрде рддрдеा рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдЖрджि рд╣िрди्рджी рдоें рднी рдХिрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд▓ेрдХिрди рдЕрднी рддрдХ 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡ाрд▓े рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХे рд╕ाрде рдЖрдк рд╣िрди्рджी рдоें рдкрдд्рд░- рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ाрде рдпा рддो рдЖрдк рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдоें рдпा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рд╣िрди्рджी рдоें рдирд╣ीं। рд╕ंрднрд╡рддः рднाрд░рдд рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдПрдХрдоेрд╡ рдРрд╕ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ोрдЧा рдЬрд╣ां рдХि рдЖрдк рдЕрдкрдиे рд╣ी рджेрд╢ рдХे рдЖрдзे рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों рдпा рд▓рдЧрднрдЧ 35 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдиे рд╕ंрдШ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдоें рдкрдд्рд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рддрдХ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдиिрдпрдо 1976 рдХे рдиिрдпрдо 3 (3) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рд╕े 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдЕрд░्рдеाрдд рдЗрди рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рд╕рд░рдХाрд░ों рд╡ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд╣ी рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।

рдк्рд░рд╢्рди рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдЖрдк рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣िрди्рджी рдоें рдХ्рдпों рдирд╣ीं рднेрдЬ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдк्рд░рд╢्рди рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЬрдм рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣िрди्рджी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╡ рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕ंрдШ рдХो рд╕ौंрдкी рд╣ै, рддो рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे 65 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рддрдХ рднी рдЕрдкрдиे 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рднी рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд╕рдлрд▓рддा рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдкाрдИ। рдХेрд╡рд▓ рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рд╖ 2007 рд╕े рдЕрдг्рдбрдоाрди рд╡ рдиिрдХोрдмाрд░ рдж्рд╡ीрдк рд╕рдоूрд╣ 'рдХ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рддрдеा рд╡рд░्рд╖ 2011 рд╕े рджрдорди, рджीрдпू рддрдеा рджाрджрд░ा рдФрд░ рдирдЧрд░ рд╣рд╡ेрд▓ी 'рдЦ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдзिрд╕ूрдЪिрдд рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЬрдмрдХि 1968 рдоें рд╕ंрд╕рдж рдиे рдПрдХ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдЬाрд░ी рдХрд░ рд╣िрди्рджी рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдеा। рдЪिंрддा рдХी рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЬрдм рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे 65 рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рднी рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рднी рд░ाрдЬ्рдп рд╣िрди्рджी рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХा рд╣ै рддो рд╣िрди्рджी рдЖрд╕ेрддु рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдЪ рд╕ाрдЧрд░े рдХी рднाрд╖ा рдХрдм рдмрди рдкाрдПрдЧी। рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рддो рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдУрд░ рдЕрднी рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ुрдП рд╣ैं рддो рдкрд░िрдгाрдо рдХрд╣ां рд╕े рдЖрдПंрдЧे рдФрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдЗрд╕рд▓िрдП рдирд╣ीं рд╣ुрдП рдХ्рдпोंрдХि рдХिрд╕ी рднी рд╕рдд्рддाрдзीрд╢ рдиे рдХрднी рднी рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдЪिंрддा рд╡्рдпрдХ्рдд рдирд╣ीं рдХी।

рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрдиों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рднाрд╖ा рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 345 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдХे рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдпрд╣ рддрдп рдХрд░ेंрдЧे рдХि рдЙрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХ्рдпा рд╣ो। рд╡рд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдпा рдЕрдзिрдХ рднाрд╖ाрдУं рдХो рдпा рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕рднी рдпा рдХिрди्рд╣ीं рд╢ाрд╕рдХीрдп рдк्рд░рдпोрдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा рдпा рднाрд╖ाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕंрдЧीрдХाрд░ рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा, рдпा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 347 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЙрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд▓ोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрдиे рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдХो рдоाрди्рдпрддा рджे рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫी рдмाрдд рднी рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╡िрднिрди्рдирддा рдоें рдПрдХрддा рд╡ाрд▓ी рднाрд╡рдиा рд╣ै। рдпрд╣ां рд╣рд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЕрдкрдиी рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрд╕े рдкूрд░ा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдоें рд░ाрдЬрдХाрдЬ рдХрд░े। рд▓ेрдХिрди рдПрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рджूрд╕рд░े рд░ाрдЬ्рдп рд╡ рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рддрдеा рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рдмाрд╣рд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░- рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдПрдХ рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рднाрд╖ा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 346 рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рджो рд░ाрдЬ्рдп рдЖрдкрд╕ рдоें рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдпрд╣ рддрдп рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдХौрди рд╕ी рд╣ोрдЧी।

рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрд╡рд╢ рднाрд░рдд рдХे 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рдЗрди рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рд╕ंрдШ рд╢ाрд╕िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд╕рд░рдХाрд░ों рдиे рджूрд╕рд░े рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЖрдордЬрдиों рддрдеा рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣ी рд░рдЦी рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬрдм рддрдХ рджो рд░ाрдЬ्рдп рдЖрдкрд╕ рдоें рдпрд╣ рддрдп рдирд╣ीं рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рдХि рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдХ्рдпा рд╣ोрдЧी рддрдм рддрдХ рдкूрд░्рд╡рд╡рдд рд╕्рдеिрддि рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧी, рдЕрд░्рдеाрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣ी рд╣ोрдЧी। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 346 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджो рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рддрдеा рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕ंрдШ рдХे рдмीрдЪ рдкрдд्рд░ाрджि рдХी рднाрд╖ा рд╕ंрдШ рдХी рдк्рд░ाрдзिрдХृрдд рднाрд╖ा рд╣ोрдЧी। рдЪूंрдХि 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдиिрдпрдо 1976 рдХे рдиिрдпрдо 3 (3) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрдШ рдХा рдкрдд्рд░рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдП, рдЗрдирдХी рднाрд╖ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣ोрдЧी। рд╣ां рдпрджि рджो рд░ाрдЬ्рдп рдЖрдкрд╕ рдоें рдХрд░ाрд░ рдХрд░ рд▓ें рдХि рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рдкрдд्рд░рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рд╣ोрдЧी рддो рддрднी рд╡े рд╣िрди्рджी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдХिрддрдиी рдмрдб़ी рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै рдХि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рднी рджो рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рд╣िрди्рджी рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 346 рдиे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдХрд░ाрд░ рдХрд░рдиा рдкрдбрддा рд╣ै рдФрд░ рджुрдЦ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╣ै рдХि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे 65 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рднी рдЗрди рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рднी рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдЕрднी рддрдХ рдиा рддो рдпрд╣ рдХрд░ाрд░ рдХी рд╣ै рдиा рд╣ी рдЗрд╕ рдФрд░ рдХोрдИ рдкрд╣рд▓ рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдХो рдпрд╣ рдЫूрдЯ рджे рд░рдЦी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЖрдкрд╕ рдоें рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рд╣ेрддु рдХोрдИ рднी рднाрд╖ा рдЪुрди рд╕рдХрддी рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдЕрднी рддрдХ рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рднी рд░ाрдЬ्рдп рдиे рд╣िрди्рджी рдХो рдж्рд╡िрддीрдп, рддृрддीрдп рдпा рдЪрддुрд░्рде рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдирд╣ीं рдЪुрдиा рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╣िрди्рджी рджрд╕рд╡ीं рдХрдХ्рд╖ा рддрдХ рдкрдвाрдИ рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рдпрд╣ां рдХे рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрд╡рд╢्рдп рдЕрдкрдиा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рддो 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд 44.87 рдХрд░ोрдб рд▓ोрдЧों рдоें рд╕े 20.74 рдХрд░ोрдб рдЕрд░्рдеाрдд 46.24 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд▓ोрдЧ рд╣िрди्рджी рдЬाрдирддे рд╣ैं।

рдпрд╣ рдХिрддрдиा рдмिрдбंрдмрдиा рд╡ाрд▓ी рдмाрдд рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдХे 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдЗрди рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी 46.24 рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдЬाрдирддे рд╣ुрдП рднी рдпрд╣ां рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджी рдоें рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдХेрд╡рд▓ 30-35 рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рд▓ोрдЧ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЬाрдирдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ै।

рд╣рдоाрд░ी рдШрд░ेрд▓ू рд╣ाрд▓рдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░े 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░рд╡ाрд▓े рдЕрд░्рдеाрдд рдЖрдзे рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ें рдЖрджि рд╣िрди्рджी рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдкрдд्рд░ों рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╡рд╣ां рд╣िрди्рджी рднрд▓े рд╣ी рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХी рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рднाрд╖ा рдмрдирддी рд╡ рдмрдв़рддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕рд░рдХाрд░ें рд╢ाрд╕рди рдХे рдХाрд░्рдп рдоें рд╣िрди्рджी рдХो рдЖрдЬ рднी рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।

рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд╕рдордп рд╕ंрднрд╡рддः рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдХो рдпрд╣ рдЖрднाрд╕ рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा рдХि рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ें рдЕрдкрдиे рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрдордХाрдЬ рд╡ рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рд╣ेрддु рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиा рд▓ेंрдЧी, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 356 рдХे рддрд╣рдд рдпрд╣ рд╡िрд╖рдп рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╡िрдзाрдирдордг्рдбрд▓ों рдХे рдКрдкрд░ рдЫोрдб рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдкрд░рди्рддु рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे 65 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рднी рдЬрдм 'рдХ' рд╡ 'рдЦ' рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмाрд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдЫोрдбрдХрд░ рд╢ेрд╖ рд╕рдд्рд░рд╣ рдоें рд╕े рдПрдХ рднी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдиा рддो рдЕрднी рддрдХ рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै рдФрд░ рдиा рд╣ी рдЗрди рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рдиे рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдХोрдИ рдХрджрдо рдЙрдаाрдпा рд╣ै рдпा рд╕ंрдШ рдиे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рддрд╣рдд рдХोрдИ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рд╣ै рддो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕрдиुрдкाрд▓рди рд╣ेрддु рдкрд╣рд▓ рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी।

рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдпрджि рд╕ंрдШ рдЪाрд╣े рддो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 356 рддрдеा рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЕрдзिрдиिрдпрдо 1963 рдХी рдзाрд░ा 3 (4) рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдиिрдпрдо 1976 рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░ рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै рдХि рдЬिрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдкрдЪाрд╕ рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рд╕рдордЭрддी рд╣ै рд╡े 'рдЦ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдП рдЬाрдПं рддрдеा рдЬिрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी 10 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рд╕рдордЭрддी рд╣ै рдЙрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╣िрди्рджी рддीрд╕рд░ी рдпा рдЪौрдеी рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдоाрдиी рдЬाрдП। рдпрджि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдпрд╣ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрдП рддो рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рдд рдХे рд╕рдорд╕्рдд 29 рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ 7 рдХेрди्рдж्рд░рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ों рд╡ рд╡рд╣ां рдХी рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ाрдЪाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡ рд╡рд╣ां рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╣िрди्рджी рдоें рднी рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕े рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ (рддेрд▓ंрдЧрдиा рд╕рд╣िрдд), рдЧोрд╡ा, рдЬрдо्рдоू рдХрд╢्рдоीрд░, рдЙрдбीрд╕ा, рд╕िрдХ्рдХिрдо рд╡ рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдХी 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рддрдеा рд╢ेрд╖ 12 рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдмीрд╕ рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рдХी рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдЬाрдирддी рд╣ै।

рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╣рдо рд╡िрд╢्рд╡ рд╣िрди्рджी рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХा рдвोрд▓ рдмрдЬाрдХрд░ рдЦुрдж рдиाрдЪ рдЧा рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣िрди्рджी рдХो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдиे рд╣ेрддु рд╣рдоें рдХुрд▓ 185 рдоें рд╕े 93 рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХी рд╕рд╣рдорддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рд╣рдоाрд░ा рд╡िрджेрд╢ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рднी рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬिрд╕ рджिрди рд╡िрд╢्рд╡ рдХे 93 рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЪाрд╣ेंрдЧे, рдЙрд╕ рджिрди рд╕े рд╣िрди्рджी, рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдХी рднाрд╖ा рдЕрд╡рд╢्рдп рдмрди рдЬाрдПрдЧी рдФрд░ рд╣рдоें рдЦुрд╢ी рднी рд╣ोрдЧी рдХि рд╣िрди्рджी рдЕрдм рдпू.рдПрди.рдУ. рдХी рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рднाрд╖ा рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЬो рд╣िрди्рджी рд╡िрд╢्рд╡рднाрд╖ा рдмрди рд░рд╣ी рд╣ै рдпा рдмрдирдиे рдХे рдХрдЧाрд░ рдкрд░ рд╣ै рдЙрд╕рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рджुрд░्рджрд╢ा рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд╣िрди्рджी рдЕрдкрдиे рд╣ी рджेрд╢ рдХे рдЖрдзे рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд░ाрдЬрдХाрдЬ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рдирд╣ीं рд▓ाрдИ рдЬा рдкा рд░рд╣ी рд╣ै। рд╣рдо рд╣िрди्рджी рдХो рд╡िрд╢्рд╡рднाрд╖ा рдмрдиाрдиे рдЪрд▓े рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рд╣िрди्рджी рдХा рдЕрдкрдиे рд╣ी рдШрд░ рдоें рдпрд╣ рд╣ाрд▓ рд╣ै। рдЕрдкрдиे рд╣ी рджेрд╢ рдоें 29 рдоें рд╕े 17 рд░ाрдЬ्рдп рд╣िрди्рджी рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкा рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдХो рд╕рдордЭ рд▓ेрддी рд╣ै। рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा рдХि 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЬिрди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдпा рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдЬाрдирддी рд╣ो рдЙрд╕े рдЦ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕े рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢, рддेрд▓ंрдЧाрдиा, рдЧोрд╡ा, рдХрд░्рдиाрдЯрдХ, рдЙрдбीрд╕ा, рд╕िрдХ्рдХिрдо рд╡ рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдХी 50 рд╕े 75 рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рд╕рдордЭрддी рд╣ै рддрдеा рдЬрдо्рдоू рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рддो рд▓рдЧрднрдЧ 85 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдЬाрдирддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЖрд╕ाрдо, рдХेрд░рд▓ рд╡ рдордгिрдкुрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХी 40-50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдХो рд╕рдордЭрддी рд╣ै।

рдпрд╣ рддो рд╣िрди्рджी рдХी рджुрд░्рджрд╢ा рдХा рдПрдХ рдкрд╣рд▓ू рд╣ै। рдЕрдм рд╣рдо рджूрд╕рд░े рдкрд╣рд▓ू рдХी рдУрд░ рдирдЬрд░ рд▓рдЧाрдПंрдЧे рддो рд╣рдоें рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рд╣िрди्рджी рдХो рддो рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЦोрдЦрд▓ा рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдХा рдпрд╣ рд╡рдЯ рд╡ृрдХ्рд╖ рдЖрдЬ рднрд▓े рд╣ी рд╣рдоें рдШрдиा рд╡ рдлैрд▓рддा рд╣ुрдЖ рдирдЬрд░ рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдоें рдХेрд╡рд▓ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рднाрд╖ा рд░рд╣ рдЬाрдПрдЧी। рдПрдХ рдУрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рдмрдв़рддा рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдк्рд░рднाрд╡ рддрдеा рдЕंрджрд░ рд╕े рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджी рдиा рдХेрд╡рд▓ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдПрдЧी рдмрд▓्рдХि рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдПрдХ рджिрди рдпрд╣ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдоाрди्рдпрддा рднी рдЦो рджे।

рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЕрднी рдкाрдардХों рдХो рдоेрд░े рдпे рд╢рдм्рдж рдЕрддिрд╢рдпोрдХ्рддि рдпा рдЕрдХрд▓्рдкрдиीрдп рд▓рдЧ рд░рд╣े рд╣ों। рдкрд░рди्рддु рдоैं рдпрд╣ рдмाрдд рдкूрд░े рддрде्рдпों рддрдеा рд╕ूрдЪрдиा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ (рдЖрд░.рдЯी.рдЖрдИ.) рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╢ाрд╕рдХीрдп рдк्рд░рдоाрдг рдХे рд╕ाрде рдмрддा рд░рд╣ा рд╣ूं।

рдЖрдЗрдП рдоूрд▓ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдЖрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдЬाрди рд▓ें рдХि рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рд╣ै рдХ्рдпा। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рднाрд╖ा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╡рд░्рдгрди рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 120 рд╡ 210 рдоें рддрдеा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 343 рд╕े 351 рддрдХ рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рднाрд╖ा рд╕ंрдмंрдзी рдХुрд▓ 11 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╣ैं। рдЗрдирдоें рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 344 (1) рд╡ 351 рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рднाрд╖ाрдУं рдХी рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрддे рд╕рдордп рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╣िрди्рджी, рдЕрд╕рдоिрдпा, рдорд░ाрдаी, рдЧुрдЬрд░ाрддी, рд╕ंрд╕्рдХृрдд, рддрдоिрд▓, рддेрд▓рдЧु, рдХрди्рдирдб, рдмंрдЧाрд▓ी, рдЙрдбिрдпा, рдорд▓рдпाрд▓рдо, рдкंрдЬाрдмी, рдЙрд░्рджू рд╡ рдХрд╢्рдоीрд░ी рд╕рд╣िрдд рдХुрд▓ 14 рднाрд╖ाрдПं рдеी। рдмाрдж рдоें 1967 рдоें рдЗрд╕рдоें рд╕िंрдзी рднी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХी рдЧрдИ। рдлिрд░ 1992 рдоें рдХोंрдХрдгी, рдордгिрдкुрд░ी рд╡ рдиेрдкाрд▓ी рдоिрд▓рдХрд░ рдпрд╣ рдЕрдаाрд░рд╣ рд╣ो рдЧрдИ рддрдеा рдЕрдм рдЗрд╕рдоें 2004 рд╕े рдоैрдеिрд▓ी, рдмोрдбो, рд╕ंрдеाрд▓ी рд╡ рдбोрдЧрд░ी рдЗрди рдЪाрд░ - рднाрд╖ाрдУं рдХो рднी рдоिрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдм рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдХुрд▓ рдмाрдЗрд╕ рднाрд╖ाрдПं рд╣ैं।

рд╣िрди्рджी рдЕрднी рддрдХ рдЗрди्рд╣ीं рдмाрдЗрд╕ рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рдеी। рд╣िрди्рджी рдХो рдоुрдЦ्рдпрддः рд╣िрди्рджी рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рднाрд╖ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рдоाрд░рд╡ाрдбी, рдорд╡ेрддी, рдЬрдпрдкुрд░ी, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХी рдоाрд▓рд╡ी, рдиीрдордЪ, рдмिрд╣ाрд░ рдХी рднोрдЬрдкुрд░ी, рдоिрдеिрд▓ा, рдордЧрд╣ी, рдЙрдд्рддрд░рдк्рд░рджेрд╢ рдХी рдЕрд╡рдзि, рд╡्рд░рдЬ рд╡ рдмुंрджेрд▓рдЦрдг्рдбी рддрдеा рд╣рд░िрдпाрдгрд╡ी, рд╣िрдоाрдЪрд▓ी, рдордз्рдп рдкрд╣ाрдбी (рдЧрдврд╡ाрд▓ी рд╡ рдХुрдоाрдКंрдиी) рдЖрджि 24 рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓ी-рднाрд╖ाрдУं рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиी рд╣ै। рдЗрд╕े рд╣рдо рдпрд╣ рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдЗрди рд╕рднी 24 рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рдк्рд░рддिрдиिрдзि рднाрд╖ा рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ी рдЗрд╕рдоें рдЗрди рд╕рднी рднाрд╖ाрдУं рдХा рдЖрднाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡ैрд╕े рднी рд╣िрди्рджी рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд▓ोрдХ- рднाрд╖ा рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд╣ी рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╣рдо рдЗрд╕ рд╕рдд्рдп рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рд░ाрдордЪрд░िрдд рдоाрдирд╕ рд╡ рд╕ूрд░рд╕ाрдЧрд░ рдЬैрд╕े рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдЕрд╡рдзी рд╡ рд╡्рд░рдЬ рдоें рд▓िрдЦे рдЧрдП рд╣ैं। рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрддि рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡ рд╕рдо्рдкрди्рди рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдЙрд╕рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╣िрди्рджी рдХे рд╣ी рд╡िрд╢ाрд▓ рд╡рдЯрд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рддрд▓े рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд▓ोрдХ рднाрд╖ाрдУं рдХा рдЕрдкрдиा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдмрдиा рднी рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд▓ोрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░рдЪे рд╡ рдЧрдв़े рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдП। рдкрд░рди्рддु рдЖрдЬ рдХे рд╡ैрд╢्рд╡िрдХрд░рдг рдХे рджौрд░ рдоें рд╣рдо рдЕрдкрдиी рдЬрдбों рдХो рддो рд▓ोрдХрднाрд╖ाрдУं рд╕े рдордЬрдмूрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдкрд░ рд╣рдо рдЗрд╕рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рддो рд╣िрди्рджी рдЬैрд╕ी рд╕рдоृрдж्рдз рднाрд╖ा рдХे рдЖंрдЪрд▓ рдоें рд╣ी рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ै।

рдпрд╣ां рддрдХ рддो рдмाрдд рд╕рд╣ी рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдоाрдорд▓ा рддрдм рдЕрдЯрдХрдиे рд▓рдЧा рдЬрдм рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рдмрд╣ाрдиे рд╣िрди्рджी рдХी рдЗрд╕ рдЖрднा рдХी рдЪрдордХ рдХो рдврдХрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рд╡рд░्рд╖ 2004 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдХी рдоैрдеिрд▓ी рдХो рднी рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд рд╣िрди्рджी рдХा рдЬो рдШрдбा рдЗрди 24 рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рднрд░ा рдЧрдпा рдеा, рдЙрд╕ рдШрдбे рдоें рдоैрдеिрд▓ी рд░ूрдкी рдкрд╣рд▓ा рдЫेрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдЬो 38 рднाрд╖ाрдПं рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ोрдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ाрд░рдд рд╣ैं, рдЙрдирдоें рд╕े 16 рднाрд╖ाрдПं рд╣िрди्рджी рдХी рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд 24 рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕े рд╣ैं। рдЗрди 16 рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЧृрд╣ рд░ाрдЬ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдк्рд░рдХाрд╢ рдЬाрдпрд╕рд╡ाрд▓ рдЬी рдиे рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рдФрд░ рднोрдЬрдкुрд░ी рдХो рддрдеा рд╡рд░्рддрдоाрди рдЧृрд╣рдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рд░ाрдЬрдиाрде рд╕िंрд╣ рдЬी рдиे рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХी рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी рд╡ рдХुрдоाрдКंрдиी рдХो рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд╢्рд╡ाрд╕рди рджिрдпा рд╣ै। рдЪрд▓िрдП рдШрдб़े рдоें рдПрдХ рджो рдЫेрдж рд╣ों рддो рдЙрди्рд╣ें рддो рдврдХा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु 16-17 рдЫेрджों рд╕े рддो рдШрдб़ा рдЫрд▓рдиी рдЬैрд╕ा рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рдлिрд░ рдХрд╣ां рдмрдЪेрдЧी рд╣िрди्рджी। рд╡ैрд╕े рднी рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд╣िрди्рджी рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ी рднी рдЧांрд╡ рдХी рднाрд╖ा рдирд╣ीं рд╣ै। рд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓ी рднाрд╖ाрдПं рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЪूंрдХि рд╡े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓ी-рднाрд╖ाрдПं рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдирд╣ीं рдЖрддी рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдоें рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднाрд╖ा рдХा рд╕्рдеाрди рджेрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рд╕े рд╣िрди्рджी рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдЖрдЬ рд╡िрд╢्рд╡рднाрд╖ा рдмрдирдиे рдХे рдЪौрдЦрдЯ рдкрд░ рдЦрдб़ी рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 347 рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдХिрд╕ी рднाрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рдмोрд▓ी рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ी рднाрд╖ाрдУं рдХो рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХे рддрд░рд╣ рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рд░ाрдЬ्рдп рдиे рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ी рдХрд░ рджी рд╣ै, рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХी рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдбी рдпा рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी-рдХुрдоाрдКँрдиी рдХो рдоाрди्рдпрддा рджिрд▓ाрдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдХी рд╣िрдоाрдЪрд▓ी, рдмिрд╣ाрд░ рдХी рднोрдЬрдкुрд░ी, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рдЖрджि рд╣ो рдЬाрдПंрдЧी। рдХाрд▓ांрддрд░ рдоें рд╣рд░िрдпाрдгा рдХी рд╣рд░िрдпाрдгрд╡ी, рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдХी рдЭाрд░рдЦрдг्рдбी рдЖрджि рднी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी, рдлिрд░ рдХрд╣ां рдмрдЪेрдЧी рд╣िрди्рджी। рдЬो рд╣िрди्рджी рдЖрдЬ рдмрдоुрд╢्рдХिрд▓ 9 рд░ाрдЬ्рдпों рд░्рдХ। 'рдкाрд╖ा рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ै рд╡рд╣ рд╢ाрдпрдж рджिрд▓्рд▓ी рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ рдЬाрдПрдЧी। рдЬрдмрдХि рд╣рдо рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднाрд╖ाрдУं рдХो рдмрдб़ा рд░ूрдк рджेрддे рд╣ुрдП рд╣िрди्рджी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рдХि рдЖрдЬ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा, рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╡ рдЕрдм рд╡िрд╢्рд╡рднाрд╖ा рдмрдирдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЬрд░ा рд╕ोрдЪिрдП рдЬिрд╕ рджिрди рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдоैрдеिрд▓ी рдХी рддрд░рд╣ рд╣рдоाрд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдПं рднी рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧेंрдЧी, рдЙрд╕ рджिрди рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣рдоाрд░ी рдоाрддृрднाрд╖ा рдмрджрд▓рдХрд░ рд╣िрди्рджी рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрд╡рдзी, рднोрдЬрдкुрд░ी рдпा рдмुंрджेрд▓рдЦंрдбी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी। рдоैं (рд▓ेрдЦрдХ) рд╕्рд╡рдпं рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рд╣ूं рдФрд░ рдЕрднी рдоेрд░ी рдоाрддृрднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЬिрд╕ рджिрди рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоेрд░ी рдЧрдврд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдХो рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░ рджेрдЧा, рдоेрд░ी рдоाрддृрднाрд╖ा рднी рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी। рдлिрд░ рдЬिрд╕ рд╣िрди्рджी рдХो рдЖрдЬ 48.59 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднाрд╖ा рдоाрдирддे рд╣ैं, рдЙрд╕ рд╣िрди्рджी рдХो рдоाрддृрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓े рдмрдоुрд╢्рдХिрд▓ 2-4 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ी рд▓ोрдЧ рдмрдЪेंрдЧे। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдПрд╡ं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдордЬрдмूрд░िрдпों рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдоाрд░ी рдпे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓िрдпां рд╣ी рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░ाрдЬрдХाрдЬ рдХी рднाрд╖ा рдмрдирдиे рд▓рдЧेрдЧी। рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдвी рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдоें рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдбी, рд╣рд░िрдпाрдгा рдоें рд╣рд░िрдпाрдгрд╡ी рд╡ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ां рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдоाрддृрднाрд╖ाрдПं рднी рдмрди рдЬाрдПंрдЧी, рдлिрд░ рд╣िрди्рджी рдХрд╣ां рдмрдЪेрдЧी рдЬो рд╣िрди्рджी рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рддрдХ рдирд╣ीं рдмрдЪेрдЧी рдЙрд╕े рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХौрди рд╕ंрднाрд▓ेрдЧा।

рдЕрд╡рдзी рдЕрдХाрджрдоी рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ी рд▓рд▓्рд▓рди рд╡्рдпाрд╕ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдПрдХ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдоें рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд╕рд░्рд╡рд╕рдо्рдорддि рд╕े рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдХि рдРрд╕ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рди рджिрдпा рдЬाрдП рдЬिрдирдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣िंрджी рдХी рдХिрд╕ी рд▓ोрдХрднाрд╖ा рдХा рдкृрдердХ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдпा рдЙрд╕े рдкृрдердХ рдоाрди्рдпрддा рджिрд▓ाрдиा рд╣ै। рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдбॉ. рд╕ंрдо्рдкूрд░्рдгाрдирди्рдж рдиे рднी рджिрд▓्рд▓ी рдХे рдПрдХ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рджिрдпा рдеा рдХि рдХुрдЫ рдмोрд▓िрдпों рдпा рд▓ोрдХрднाрд╖ाрдУं рдХे рд╣िрдд рд╕ंрд╡рд░्рдзрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рд╣िंрджी рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдЕрдкрдиा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдоाрди्рдпрддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЕрдЧрд░ рд░ोрдХी рди рдЧрдИ рддो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЖрдШाрдд рд╣ोрдЧा। рдпрджि рд╣िंрджी рдХी рдмोрд▓िрдпां, рд╡्рд░рдЬ, рдЕрд╡рдзी, рдмुंрджेрд▓рдЦрдг्рдбी, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी, рдоैрдеिрд▓ी, рднोрдЬрдкुрд░ी рд╡ рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी рдкृрдердХ рднाрд╖ाрдПं рдмрди рдЬाрддी рд╣ै рддो рдлिрд░ рд╣िंрджी рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдХ्рдпा рд╢ेрд╖ рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рднाрд╡рдиा рд╣िंрджी рдХे рд╡рд░िрд╖्рда рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдкं. рд╢्рд░ीрдиाрд░ाрдпрдг рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рдиे рднी рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी рдеी।

рд╡рд╕्рддुрддः рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХी рдПрдХрд░ूрдкрддा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЦрдб़ी рдмोрд▓ी рдХे рд░ूрдк рдХो рд╣ी рдоाрдирдХ рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा, рдХिрди्рддु рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдХेрд╡рд▓ рдЦрдб़ी рдмोрд▓ी рд░ूрдк рд╣ी рд╣िंрджी рдирд╣ीं рд╣ै। рд╣िंрджी рдХा рд╕рдордЧ्рд░ 'рд░ूрдк рдЙрд╕рдХी рд╕рднी рд▓ोрдХрднाрд╖ा рдпा рдмोрд▓िрдпों рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рдмрдирддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдХोрдИ рдЫोрдЯी рдпा рдмрдб़ी рдирд╣ीं, рд╕рднी рд╕рдоाрди рд╣ैं рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдХा рдЕрди्рдпोрди्рдпाрд╢्рд░िрдд рдЕंрдЧ рд╣ै।

рдпрджि рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╕ीрддाрдХांрдд рдорд╣ाрдкाрдд्рд░ рд╕рдоिрддि рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХो рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬाрдП, рд╕्рдеिрддि рддрдм рднी рдЬрдЯिрд▓ рд╣ी рд░рд╣ेрдЧी। рд╕ीрддाрдХांрдд рдорд╣ाрдкाрдд्рд░ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣рд░ рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рдПрдХ рднाрд╖ा рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рд▓ेрдХिрди рд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЬो рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдмोрд▓िрдпां рд╣ै рд╡े рд╕рднी рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ैं рддो рдЖрдк рдЙрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХा рдХैрд╕े рдЪрдпрди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдЕрд╡рдзी, рд╡्рд░рдЬ рд╡ рдмुंрджेрд▓рдЦрдг्рдбी рддो рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдоैрдеिрд▓ी рд╡ рднोрдЬрдкुрд░ी рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдЧрдв़рд╡ाрд▓ी рд╡ рдХुрдоाрдКँрдиी рд╕рднी рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХो рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рд╣ेрддु рдЪुрдирдиा рдЕрд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рднी рд╣ै рд╡ рд╡рд╣ рднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рдХे рд▓िрдП рдШाрддрдХ рднी рд╣ै। рдпрд╣ рдмाрдд рдФрд░ рднी рдЧौрд░рддрд▓рдм рд╣ै рдХि рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЬो 38 рднाрд╖ाрдПं рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ैं, рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рд╡िрджेрд╢ी рднाрд╖ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднी рд╣ै। рдЬिрд╕ рджिрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рднी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ो рдЬाрдПрдЧी, рдЙрд╕ рджिрди рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 344 (1) рд╡ 351 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдпрд╣ рднी рджाрдпिрдд्рд╡ рдмрди рдЬाрдПрдЧा рдХि рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░े। рдЬो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЖрдЬ рдЗрддрдиी рд╣ाрд╡ी рд╣ै рд╡рд╣ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ी рдХिрддрдиी рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी, рдпрд╣ рд╣рдо рд╕рднी рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдЬाрдирддे рд╣ैं।

рдЬрдмрдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ंрдШ рдХो рдпрд╣ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд╣िрди्рджी рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХिрдП рдмिрдиा рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рдХे рдФрд░ рдЖрдард╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡िрдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рднाрд░рдд рдХी рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рд╕े рд╣िрди्рджी рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░ें। рдЬрдмрдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рд╣िрди्рджी рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдоें рди рдХेрд╡рд▓ рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЖрдард╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣िрди्рджी рдХो рдХрдордЬोрд░ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рд╣िрди्рджी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдХैंрд╕рд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ै। рдЕрднी рд╣рдо рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдердо рд╕्рддрд░ (рдлрд░्рд╕्рдЯ рд╕्рдЯेрдЬ) рдоें рд╣ी рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рдЙрдкрдЪाрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рдирд╣ीं рддो рд╕्рдеिрддि рдмрд╣ुрдд рднрдпाрд╡рд╣ рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।

рд╣рдо 10-12 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рддрдХ рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рднोрдкाрд▓ рдоें рджрд╕рд╡ां рд╣िрди्рджी рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдордиा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЦूрдм рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд╕ рд╣ोंрдЧे, рдЦूрдм рддाрд▓िрдпां рдмрдЬेंрдЧी, рдкрд░рди्рддु рд╣рдоें рдпрд╣ рдирд╣ीं рднूрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЬрдм рджूрд░рджрд░्рд╢िрддा рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рд╣рдо рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд╖ाрдУं рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡ рд▓ैрдЯिрди рдХो рдирд╣ीं рдмрдЪा рдкाрдП рддो рд╣िрди्рджी рддो рдЕрднी рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рднाрд╖ा рд╣ी рд╣ै।

рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣िрддों рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рддो рднाрд░рдд рдХे 'рдЧ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╕рдд्рд░рд╣ рд░ाрдЬ्рдпों рд╡ рджो рдХेрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕िрдд рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣िрди्рджी рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиे рд╣ोंрдЧे। рд╣рдо рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХрд╣рддे рдХि рдЗрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕ाрд░ा рдХाрдордХाрдЬ рд╣िрди्рджी рдоें рд╣ो। рдпे рдЕрдкрдиा рдХाрдо рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡ рдкंрдЬाрдм рд░ाрдЬ्рдп рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиी рднाрд╖ाрдУं рдпा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдХрд░ें, рдкрд░рди्рддु рдЗрди рд╕рд░рдХाрд░ों рдХे рд╕ाрде рд╡ рдЖрдо рдЬрдирддा рдХे рд╕ाрде рдкрдд्рд░ाрджि рдХी рднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рд╕े рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।

рдЗрд╕ рд╣ेрддु рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЧ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдЬिрди рджрд╕ рд░ाрдЬ्рдпों рдХी 40 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬрдирддा рд╣िрди्рджी рдХो рд╕рдордЭрддी рд╣ै, рдЙрд╕े 'рдЦ' рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдП рдЬाрдПं рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рд╢ेрд╖ рд╕ाрдд рд░ाрдЬ्рдпों рд╣ेрддु рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдП।

рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рдХि рд╣िрди्рджी рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рдЬिрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ (24) рдк्рд░рдоुрдЦ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдПं) рдмрдиी рд╣ै, рдЙрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрдП। рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рд╣िрди्рджी рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЕрд▓рдЧ рд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдЕрдХाрджрдоिрдпां рдЦोрд▓ी рдЬाрдПं рддрдеा рдоैрдеिрд▓ी рдХो рдлिрд░ рд╕े рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рд╕े рд╣рдЯाрдХрд░ рд╣िрди्рджी рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣ी рд░рдЦा рдЬाрдП।

рддीрд╕рд░ी рдмाрдд рдХि рд╣िрди्рджी рдХो рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣िрди्рджी рдХा рдЕंрддрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдаीрдХ рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕े рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рдЪाрд░- рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдП, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рдпोрдЧ рджिрд╡рд╕ рдпा рдЕрди्рдп рд╡िрд╢्рд╡ рджिрд╡рд╕ों рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рддे рд╣ैं।

- рдбॉ. рд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░ рдЙрдиिрдпाрд▓

рдпे рднी рдкрдв़ें; World Hindi Diwas : рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рддि рдЕрди्рдпाрдп рдЖрдЦिрд░ рдХрдм рддрдХ?

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें (0)
To Top